15 listopada 2023 r. wchodzą w życie nowelizacje Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i Kodeksu rodzinnego opiekuńczego, które uproszczą procedurę odrzucana spadku w imieniu małoletnie dzieci.
Sytuacja taka występuje zazwyczaj wtedy, gdy dziecko miałoby nabyć spadek obciążony długami. By uchronić je od negatywnych konsekwencji takiego dziedziczenia, rodzice odrzucają go w jego imieniu. W aktualnym stanie prawnym muszą jednak uzyskać na to zgodę sądu rodzinnego. W praktyce polega to na konieczności złożenia wniosku o wyrażenie zgody na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka. Przez szereg lat wątpliwości budziło, czy złożenie takiego wniosku wywołuje konsekwencje dla biegu sześciomiesięcznego terminu na odrzucenie spadku. Nowelizacją rozstrzyga również tę kwestię.
Od 15 listopada 2023 r. do art. 101 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zostanie dodany § 4:
Jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku - jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3.
Rodzice uzyskają zatem kompetencję do odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Będzie to jednak możliwe w ściśle jedynie określonych przypadkach.
By rodzice mogli odrzucić spadek w imieniu dziecka bez zgody sądu muszą wystąpić łącznie następujące przesłanki:
- jeden z rodziców odrzucił wcześniej sam spadek, w wyniku czego dziedziczy ich dziecko, oraz
- rodzicom przysługuje władza rodzicielska w zakresie pozwalającym na odrzucenie spadku, oraz
- spadek odrzuca rodzeństwo dziecka.
Jeżeli opisane wcześniej przesłanki wystąpią, to:
- jeden z rodziców może odrzucić spadek w imieniu dziecka za zgodą drugiego rodzica, albo
- rodzice mogą wspólnie odrzucić spadek w imieniu dziecka.
Odrzucenie spadku w imieniu dziecka z pominięciem sądu rodzinnego będzie zatem możliwe tylko wtedy, gdy następuje na skutek wcześniejszego odrzucenia spadku przez jednego z rodziców, co z kolei przenosi dziedziczenie na dziecko. Dzieje się tak bowiem, osobę odrzucającą spadek traktujemy tak, jakby nie żyła w dacie otwarcia spadku. Tej chwili zaś nie należy mylić z otwarciem testamentu. Otwarcie spadku to śmierć spadkodawcy. Jeśli zatem, któryś z rodziców dziecka odrzuci spadek (np. po swoich rodzicach), to w jego miejsce do dziedziczenia powołane są jego dzieci. Termin na odrzucenie spadku dla nich wynosi sześć miesięcy od daty dowiedzenia się od tytule powołania do dziedziczenia. Z oczywistych powodów, datę tę wyznaczać będzie moment złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez rodzica. I tylko w takiej sytuacji zadziałają nowe przepisy. Nadal jednak konieczne będzie uzyskanie zgody sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku w imieniu dziecka, gdy tytułem do dziedziczenie będzie inne zdarzenie niż odrzucenie spadku przed rodzica. Jeśli np. dziecko zostanie powołane do spadku na podstawie testamentu po babci, a rodzice będą chcieli taki spadek odrzucić, konieczna będzie zgoda sądu.
Kolejną nowością, którą przynosi nowelizacja, jest przeniesienie orzekania o zgodzie na odrzucenie spadku w imieniu dziecka do sądu spadku. Jeżeli toczyć będzie się postępowanie spadkowe, to sprawę tę będzie można załatwić w tym postępowaniu. Gdyby zaś wniosek o wyrażenie zgody został w tym czasie złożony do sądu rodzinnego, zostanie przekazany do sądu spadku.
Nowy art. 1015 § 12 kc usuwa wcześniejsze wątpliwości czy złożenie wniosku o udzielenie przez sąd zgody na przyjęcie lub odrzucenie spadku, wywołuje konsekwencje dla biegu sześciomiesięcznego terminu na odrzucenie spadku. Od 15 listopada 2023 r. nie będzie wątpliwości – termin ulegnie zawieszeniu.
Piotr Dobrowolski
Radca prawny
[ listopad 2023 ]
