Zgodnie z ustawą Prawo o notariacie, notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną. Określenie „czynność notarialna” jest szersze niż pojecie „czynność prawna”, gdyż obejmuje wszystkie działania, w których notariusz występuje jako osoba urzędowa...
Notariusz jest osobą zaufania publicznego i korzysta z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Status ten przysługuje mu wyłącznie w związku z realizacją czynności notarialnych, nie jest więc chroniony w innych aspektach, np. w życiu prywatnym lub występując w charakterze świadka w procesie karnym lub cywilnym, nawet wówczas, kiedy zeznania dotyczą sfery zawodowej.
Ze specjalnym statusem nadanym notariuszowi przez wspomnianą ustawę łączy się nierozerwalnie obowiązek szczególny: obowiązek zachowania w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne.
Zakres podmiotowy tajemnicy notarialnej jest szeroki. O jego określenie pokusił się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 października 2014 r., sygn. akt SDI 28/14. W przekonaniu Sądu Najwyższego, „obejmuje wszelkie okoliczności sprawy, o których notariusz powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne, a więc: dane osobowe innych osób biorących udział w czynności lub ich przedstawicieli, dane osobowe innych biorących udział w czynności, a także dane osobowe osób, dla których czynność może powodować skutki prawne, rodzaj czynności, treść czynności, w tym treść oświadczeń składanych przez strony oraz wszelkie inne informacje uzyskane w związku z wykonywaniem czynności notarialnych.”
Podkreślić trzeba, że Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza (§ 23) nakłada na każdego notariusza obowiązek dochowania tajemnicy zawodowej, przy czym upatruje w tej powinności, co podkreślił Sąd Najwyższy we wspomnianym wyżej postanowieniu, jeden z podstawowych nakazów etycznych notariusza jako powiernika osób, na rzecz których dokonuje czynności.
Obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po odwołaniu notariusza.
Przypadki, w których obowiązek ten ustaje, zostały ściśle określone w art. 18 § 3 i 4 ustawy Prawo o notariacie; tak więc obowiązek zachowania tajemnicy nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, nadto gdy notariusz składa zeznania w charakterze świadka przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu (w takim wypadku od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić notariusza Minister Sprawiedliwości).
O zwolnieniu z tajemnicy notarialnej taktują także przepisy Kodeksu postępowania karnego, uściślając uregulowania ustawy Prawo o notariacie. Osoby zobowiązane do dochowania tajemnicy notarialnej mogą w procesie karnym zostać przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność ta nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Natomiast w toku postępowania przygotowawczego sąd podejmuje decyzję co do konieczności przesłuchania prokuratora, rozpatrując stosowny wniosek prokuratora; notariusz przesłuchiwany jest przez sąd na rozprawie z wyłączeniem jawności.
W postępowaniu cywilnym, regulowanym przez przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, świadek (może nim być także notariusz) może odmówić odpowiedzi na pytania, jeżeli zeznania miałyby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
Anna Jackowska
Ekspert Polskiej Federacji Rynku Nieruchomości
Wiceprezydent PFRN
